این قرارداد از نوع قراردادهای مشارکتی نبود و همانگونه در متن قرارداد اشاره شده است قرارداد پیمان خدمات بود. از جنبه سیاسی – حقوقی یک گام پیشرفت را نشان می‌داد.
تحول از قرارداد مشارکتی به قرارداد خدماتی ( پیمانکاری)
قرارداد کنسرسیوم در سال 1333 منعقد شد و مدت ان بیست و پنج سال بود. شرایط سیاسی ایران پس از کودتای 28 مرداد 1332 به گونه ای بود که دولت ایران نمی توانست حقوق بیشتری از طرف مقابل کسب کند. شاه و زاهدی پس از سرنگونی دولت مصدق به حمایت سیاسی غرب چشم دوخته بودند.
قرارداد کنسرسیوم نه تنها مورد انتقاد مخالفین سیاسی که در تبعید و زندان بودند قرار داشت بلکه کارگزاران دولتی و نمایندگان مجلس بارها اعلام کردند که از سر ناچاری به پذیرش ان تن دادند.
شاه پس از سال‌ها در سخنرانی ششم بهمن 1351 به ضعف های قرارداد اعتراف کرد و خواهان تجدید نظر در آن شد. سازمان صنعت نفت ایران و موقعیت سیاسی دولت در منطقه با شرایط سال 1333 کاملا متفاوت بود. شاه متحد استراتژیک امریکا شده بود و از این زاویه می‌توانست بر شرکت‌‌‌های نفتی امریکایی و اروپایی فشار آورد. شاه اندک زمانی پس از این ماجرا به روند و شرایطی که موجب اعتماد به نفس اش شده بود اشاره کرد.
همزمان در اواخر سال 1351 که جهان عرب اماده یورش به اسراییل بود و اوپک بر افزایش قیمت نفت اصرار می‌ورزید شاه مذاکره با شرکت‌‌‌های نفتی کنسرسیوم برای تغییرمفاد قرارداد را اغاز کرد. مذاکرات فیما بین نتیجه داد امیر عباس هویدا در مرداد 1352 لایحه لغو قرارداد کنسرسیوم و قرارداد جدید را به مجلس برد و در نتیجه قرارداد جدید به تصویب مجلس شورای ملی و سنا و سپس توشیح شاه رسید.
این قرارداد از نوع قراردادهای مشارکتی نبود و همانگونه در متن قرارداد اشاره شده است قرارداد پیمان خدمات بود. از جنبه سیاسی – حقوقی یک گام پیشرفت را نشان می‌داد.
کارشناسان نفتی ایران در حال سازماندهی شرکت جدید نفتی موسوم به اسکو مطابق با قرارداد جدید بودند که خاورمیانه در آتش جنگ فرو رفت.
جنگ اعراب و اسراییل در اکتبر 1973 برابر با مهر و ابان 1352 شرایط سیاسی منطقه خاورمیانه را تغییر داد. تحریم نفتی اعراب علیه امریکا و دیگر پشتیبانان اسراییل به افزایش قیمت نفت انچامید. قیمت هر بشکه نفت از حدود 3 دلار به 12 دلار رسید. این واقعه به شوک نفتی معروف شد.
مطابق قرارداد جدید همه عملیات کارفرمایی به طور کامل در اختیار شرکت ملی نفت قرار گرفت اما در عمل بخشهای مختلف شرکت خدمات موسوم به اسکو بود که عملیات اکتشاف و تولید را سامان می‌داد.
پالایشگاه ابادان کاملا در اختیار مدیران ایرانی قرار گرفت اما کارشناسان خارجی در بخشهای حساس حضور داشتند. عملیات حفاری توسط چند شرکت خارجی سامان می‌یافت. شرکت حفاری سدیران شریک بنیاد پهلوی اغلب قراردادهای حفاری را از آن خود کرد.
مطابق قرارداد جدید وظایف محوله از سوی شرکت ملی نفت به شرکت جدید که شرکت خدمات خوانده می‌شد اینگونه تعریف گردید.
بخش هایی از قرارداد جدید سال 1352 در پایین می‌اید. در ماده 17 تعریفی از کارکرد شرکت جدید شده است.
ج – به موجب ترتیبات مورد توافق:
1-شرکت ملی نفت ایران اطلاعات مربوط به جنبه‌هایی از عملیات را که مورد درخواست اعضای کنسرسیوم باشد در اختیار آنان قرار خواهد داد
2-اعضای کنسرسیوم متعهد خواهند بود هر گونه اطلاعات مربوط به عملیات در ایران را
محرمانه تلقی کرده و بدون رضایت قبلی شرکت ملی نفت‌ایران این گونه اطلاعات را به
هیچ شخص ثالثی افشاء ننمایند. شرکت ملی نفت ایران نیز متعهد خواهد بود هیچ گونه
اطلاعات محرمانه‌ای را که توسط‌اعضای کنسرسیوم در اختیار شرکت ملی نفت ایران
گذارده شده باشد بدون رضایت قبلی آنان به هیچ شخص ثالثی افشا نکند
د – شرکت ملی نفت ایران در مدت اعتبار پیمان خدمات وظیفه تهیه برنامه‌ها و
بودجه‌های تفصیلی مقرر در این ماده را تحت راهنمایی و کنترل خود به‌شرکت خدمات
محول خواهد کرد. برنامه‌ها و بودجه‌های مزبور برای تصویب نهایی به شرکت ملی نفت
ایران تسلیم خواهد شد و پس از تصویب مزبور‌قابل اجرا خواهد بود
ماده 17 – الف – اعضای کنسرسیوم ترتیب تأسیس شرکت خدماتی را در ایران به صورت یک
شرکت سهامی‌خاص غیر انتفاعی خواهند داد تا عملیات‌محوله از طرف شرکت ملی نفت ایران
را به موجب پیمان خدماتی که قرار است با شرکت ملی نفت ایران منعقد شود انجام دهد.
مدت اولیه پیمان‌خدماتی پنج سال خواهد بود و از آن پس نیز تا زمانی که یکی از
طرفین برای پایان دادن به آن اخطار کتبی و قبلی دوساله بدهد معتبر خواهد ماند
ب – شرکت ملی نفت تمام سرمایه و سایر وجوهی را که برای انجام عملیات محوله به شرکت
خدمات لازم باشد طبق مقررات پیمان خدمات در اختیار‌شرکت خدمات خواهد گذارد
همچنین در ماده دیگر که در پایین می‌اید قید گردید که شرکت خدمات منحصرا پیمانکار شرکت ملی نفت است و مشمول مالیات نمی‌شود. از این منظر بود که مخالفان می‌گفتند این شرکت همان شرکت‌‌‌های کنسرسیوم هستند فقط پوستین عوض شده است.
ه – شرکت خدمات که منحصراً به عنوان پیمانکار شرکت ملی نفت ایران و به صورت غیر
انتفاعی کارمی‌کند مشمول مالیات پیمانکاری یا مالیات بر‌درآمد نخواهد بود
طول مدت قرارداد در ماده 30 امده است و بیست سال قید شده است:
ماده 30 – الف – مدت این قرارداد بیست سال از تاریخ اجرای آن است
ب – این قرارداد به محض آن که به امضاء یا مهرهای طرفهای اول و دوم آن برسد و با
تصویب مجلسین شورا و سنا و توشیح اعلیحضرت همایون‌شاهنشاه آریامهر به صورت جزئی از
قانون ایران درآید اعتبار خواهد یافت.
نویسنده مسعود فروزنده
8 ابان 1397
#مسعود-فروزنده
@masoudforouzandeh
افزودن دیدگاه