رسمی‌که در بوشهر، گرگیشو یا گرگشو، در خرمشهر گرگشون و در کشورهای عربی آن را قرقیعان مینامند یک رسم قدیمی‌است. گرگیشو برگرفته از کلمه گره‌گشا بوده و به کشورهای عربی نزدیک مانند عراق و بحرین و کویت رفته و گرگیعان و قرقیعان نام گرفته است.
رواج این سنت در مردمان عرب شیعه کشورهای مجاور نشان دهنده سرچشمه و آبشخور آن است که همه نشانه‌ها حاکی از ایران جنوبی است. گره گشایی در فرهنگ قبل از اسلام نزد ایرانیان رایج بود. زرتشتیان عادت داشتند به اساطیر و پهلوانان توسل جویند. پس از آنکه شیعه مورد استقبال مردم ایران قرار گرفت نمادها تغییر یافتند.
یک روایت میگوید مردم برای عرض تبریک به امام علی(ع ) و حضرت فاطمه (س) “قره عین قره عین” گویان به درب منزلشان می‌رفتند و به تدریج به یک رسم ماندگار در میان مسلمانان شیعه تبدیل شد. در طول سده‌ها مراسم یاد شده با نامهای مختلف در بین مردم کشورهای عربی منطقه گسترش یافت. هرچند روایت گفته شده سندیت تاریخی ندارد.
اکنون مردم بغداد آن را “ماجینه” مینامند و اهالی جنوب بغداد به آن “کرکیعان” می‌گویند. در کشورهای حوزه خلیج فارس، بحرینی‌ها آن را “قرقاعون”، قطری‌ها به نام “قرنقعوه”و مردم کویت و عربستان به نام” قریقعان” می‌گویند.
این میراث معنوی پس از ثبت ملی در برخی مناسبتهای سال از جمله نیمه ماه رمضان توسط کودکان اجرا میشود.
برای ریشه این مراسم روایات مختلفی ذکر شده اما برجسته‌ترین آن، برپایی جشن و شادی به مناسبت میلاد امام حسن مجتبی (ع) است. در این مراسم کودکان همراه با خواندن شعر و کوبیدن دو تکه سنگ به یکدیگر، به در خانه‌های مردم می‌روند و شیرینی و عیدی می‌گیرند.
قدیمی‌های بندر بوشهر به‌ویژه مردم دیر و دشتی‌ها معتقدند که بخششی که در این شب صورت می‌گیرد موجب افزایش رزق و روزی مردم میشود،
مراسم گرگیشو (گره گشا) از کجا آمده و چه هدفی دارد و چرا ماندگار شده است، سئوالی است که خیلی‌ها نمی‌دانند و هرگز هم علتش را نپرسیده‌اند، شاید هم دلیل خاصی نداشته باشد اما تکرار هر ساله آن لذتی است که از آن به دست می‌آید.
این آیینی است که در گوشه و کنار ایران با اندک تفاوت‌هایی در مناسبتهای گوناگون رخ داده است، گاه به نام «قاشق‌زنی» یا «ملاقه‌زنی» و گاه با شیوه‌ای که گفته شد با نام «هوم بابایی» که در ماه مبارک رمضان در کاشان مرسوم بوده است/شادی ماه رمضان، تنها به خاطر روزه گرفتن آن نیست بلکه به خاطر ارتباط‌هایی است که در این ماه مبارک به وجود می‌آید از ارتباط با خدا و قرآن گرفته تا ارتباط با کودکان و خانواده‌ها، شاید شب پانزدهم این ماه، تلنگری باشد بر ذهن مسلمانانی که نیمی از آن را از دست داده‌اند.
خانواده‌ها از چند شب قبل برای بچه‌ها کیسه‌هایی آماده می‌کنند که به کیسههای گرگیشویی معروف هستند و خوراکی هایی نظیر ذرت بوداده، آجیل، نخود و کشمش، شکلات و شیرینی و برخی خوراکی‌‌‌های سوپرمارکتی مثل انواع بیسکویت، کاکائو، ژله و چیپس وپفک در این کیسه‌ها مشاهده میشود.
در این شب کودکان بعد از افطار کیسههای گرگشویی خود را در دست می‌گیرند، به در خانه‌ها می‌روند و آواز ” گرگیشو گرگیشو … سی فردشو دکله بشو ” می‌خوانند. معنی این شعر یعنی ای گره گشا گندم هات را بشو و درنگ کن برای فردا شب.
اگر صاحب خانه ای به آنها خوراکی بدهد به منظور قدردانی همگی با هم شعار ” خونه گچی، پر همه چی” سر می‌دهند. اما اگر خانه ای مراسم گرگشو را برگزار نکند یا فراموش کرده باشد چیزی تدارک ببیند با شعار “خونه گدا، هیچیش ندا” صاحب خانه را رسوا می‌کنند.
قدیمی‌ها معتقدند این مراسم باعث افزایش رزق و روزی خانواده هایی میشود که به بچه‌ها گرگشو می‌دهند. در واقع کلمه گرگشو تغییر شکل یافته کلمه گره گشا است که گویا برای اولین بار توسط حضرت فاطمه (س) برگزار شد. آنها بر این باورند که حضرت فاطمه (س) به مناسبت به دنیا آمدن اولین فرزندش یعنی امام حسن مجتبی (ع) با توزیع شیرینی در میان کودکان همسایه شادی خود را با آنها تقسیم کرد.
نمونه این رسم ممکن است در دیگر کشور‌ها یا شهر‌های ایران نیز برگزار شود و نامهای متفاوتی داشته باشد، درست مثل رسم هالووین (هالویین و هالوین هم نوشته شده) یکی از جشن‌های سنتی مغرب زمین است که مراسم آن در شب 31 اکتبر برگزار میشود، در آن شب معمولاً کودکان لباس های عجیب و غیرمرسوم می‌پوشند و برای جمع‌آوری نبات و آجیل به در خانه دیگران می‌روند، جشن هالووین بیشتر در کشورهای امریکا، ایرلند، اسکاتلند و کانادا مرسوم است، این جشن را مهاجران ایرلندی و اسکاتلندی در سده 19 با خود به قاره آمریکا آوردند.
گرد آوری: محمدرضا خدری
افزودن دیدگاه